Tanka crna linija
Kasim I. BEGIĆ
Sporazum o međuentitetskoj liniji razgraničenja (Aneks 2 Općeg okvirnog sporazuma) utvrđeno je unutrašnje teritorijalno ustrojstvo BiH, shodno ustavnom određenju da BiH u svom sastavu ima dva entiteta, Federaciju BiH i Republiku Srpsku. Unutrašnje granice između entiteta odnosno meduentitetska linija je definirana na karti razmjere 1:50.000, u Dodatku kao integralnom dijelu Sporazuma.
Prema Sporazumu "strane" mogu prilagoditi meduentitetsku liniju na terenu, samo uz uzajamni pristanak, uz obavezu da se konsultuju sa Komandantom multinacionalnih snaga (IFOR) prije nego što otpočnu realiziranje eventualno postignute saglasnosti u ovom domenu. Nakon stupanja na snagu Sporazuma, predviđeno je formiranje zajedničke komisije, po paritetnom principu, sa zadatkom da pripremi jedan dogovoren tehnički dokument koji će sadržavati precizan opis međuentitetske granične linije.
Za područje Brčkog, prema Sporazumu, predviđena je oba-vezujuća arbitraža. To znači da unutrašnje granice Federacije BiH i Republike Srpske na ovom području nisu utvrđene i da je predmet spora upravo dio međuentitetske linije. Arbitražni tribunal, koji svoju odluku treba donijeti ne kasnije od godinu dana nakon stupanja na snagu Sporazuma, sastoji se od po jednog arbitra iz Federacije BiH i Republike Srpske, i trećeg arbitra, kao predsjedavajućeg, koji će se imenovati sporazumno naimenovanih arbitara, ili od strane predsjednika Međunarodnog suda pravde.
1. U prvom redu treba i ovom prilikom ponoviti da stepen ustavno-pravne i državne integriranosti BiH neposredno determinira i stepen oštrine problema i pitanja u ovom domenu. Drugim riječima, "kvalitet razgraničenja" je u neposrednoj korelaciji sa kvantitativnim omjerima, pri čemu niži standardi razgraničenja dobrano relativiziraju i ove omjere. I obrnuto, naravno.
U vezi sa istaknutim treba podvući dvije činjenice: prvo, Ustav BiH utvrđujući da je BiH država sa (labavom) federalnom strukturom u osnovi je definirao i "kvalitet" meduentitetske linije; drugo, i sam Sporazum o međuentitetskoj liniji jasno govori da se radi o unutrašnjim granicama Federacije BiH i Republike Srpske.
Stoga, i kvantitativne omjere kako su oni utvrđeni na karti u Dodatku, i što su u globalnim okvirima sankcionirani od međunarodne zajednice još u decembru 1993. godine, treba procjenjivati u kontekstu činjenice da je i u odnosu na Owen-Stoltenbergov plan i u odnosu na Plan Kontaktne grupe kvalitet ovog razgraničenja osjetno niži. Zapravo, to znači da je uz zadržavanje ranijih kvantitativnih omjera, u uslovima inauguriranja znatno većeg stepena državno-pravne integriranosti BiH u odnosu na uniju, kao znatno labaviju formu ustrojstva, neposredno i relativizirano unutrašnje razgraničenje između entiteta.
Inače, u Sporazumu, kao i u Dodatku, nema posebno tekstualno izraženog kvantitativnog omjera između entiteta, nego se upućuje na kartu priloženu u Dodatku, odnosno kako stoji u Sporazumu: Unutrašnje granice Federacije BiH i Republike Srpske (međuentitetska linija) će biti kao što je povučeno na karti u Dodatku. Prema ovoj karti Federaciji BiH pripada 51,47 odsto a Republici Srpskoj 48,51 odsto teritorije BiH, uz izdvajanje područja Brčkog što je predmet arbitraže.
2. Osim ranije presuđenih kvantitativnih omjera, polazni osnov pri utvrđivanju meduentitetske linije je bila i mapa u okviru Plana Kontaktne grupe. Iznesenom svakako treba dodati, iako zvanično nije promoviran kao vodeći kriterij, i tadašnje vojno stanje odnosno linija prekida vatre, kako u odnosu na entitetske omjere tako i u pogledu omjera koji imaju, doduše, nezvanični i neustavni, etnički predznak. Ovo će imati za posljedicu da će prilikom finaliziranja meduentitetske linije presudnu ulogu ipak odgirati real-politika odnosno faktičko stanje na terenu, uz neke izuzetke.
Potvrda iznesenog jeste i komparacija mape Kontaktne grupe i mape vojnog stanja, i učešće njihovog većeg ili manjeg udjela u konačnom definiranju meduentitetske linije. Najveća teritorijalna odstupanja prema mapi Kontaktne grupe su istočna Bosna i Posavina koje su meduentitetskom linijom pripale Republici Srpskoj, u odnosu na zapadnu Bosnu koja je meduentitetskom linijom ušla u područje Federacije BiH. Od pojedinačnih odstupanja u odnosu na Plan Kontaktne grupe treba izdvojiti ozrensko područje i Doboj, dijelove sjeverne i srednje Hercegovine, na jednoj strani, u korist pojačanja "dubrovačkog zaleđa" na drugoj strani. U odnosu na vojno stanje, ako se izuzme Sarajevo koje je u mapi Kontaktne grupe imalo status zasebnog područja, jedino relevantno odstupanje se odnosi na područje Šipova i Mrkonjić-Grada u odnosu na Odžak.
Ipak, u odnosu na teritorijalno razgraničenje iz Plana Kontaktne grupe, navedena odstupanja i pomjeranja su najvećim dijelom izvršena na karti meduentitetske linije prema vojnom stanju i linijama prekida vatre, uključujući i međusobnu "razmjenu teritorija" posljednjih dana mirovnih pregovora (uglavnom se radilo o refleksijama "karađordeva" iz 91, "graca" i "njivica" iz 1992.)
3. I pored toga što je istaknuto pomjeranje imalo za glavni kriterij linije prekida vatre, čime je sa geografskog i komunikacionog aspekta umanjena kompaktnost teritorija oba entiteta iz Plana Kontaktne grupe, u pogledu obuhvatnosti pripadnika pojedinog nacionalnog korpusa prema meduentitetskoj liniji, podaci ukazuju na prvi pogled na svojevrsni paradoks. Naime, stepen objedinjenosti kod Bošnjaka je uvećan za nepunih osam a kod Srba za četiri indeksna poena, dok je kod Hrvata smanjen za nešto iznad četiri indeksna poena. Najveća zasluga za ovaj "paradoks" jeste Sarajevo, pogotovo kada se radi o bošnjačkom nacionalnom korpusu, jer je po Planu Kontaktne grupe ono zasebno i tretirano (znači i u pogledu nacioanlne objedinjenosti unutar entiteta nije uzimano u obzir), ali za potpuniji odgovor treba svakako imati u vidu pomjeranje teritorijalnog razgraničenja u Posavini i u istočnoj Bosni.
Vrelo: "Bosna i Hercegovina od Vanceove misije do Daytonskog sporazuma" str.303-306